Czy istnieje przepis na idealny związek?

Empatia w związku dwojga ludzi to podstawa jego trwałości. Czym ona jest i czy można się jej nauczyć? O tym jak pracować nad swoimi uczuciami, jak nauczyć się słuchać i rozumieć bliską osobę opowiada Ewa Panufnik, trenerka empatii, współzałożycielka Dojrzewalni Róż.

Jak widzę kiedy osoba, którą kocham cierpi, to sama też odczuwam ból. Czy w ten sposób można zdefiniować empatię?

W potocznym rozumieniu tego słowa empatię kojarzymy często ze wspólodczuwaniem i rzeczywiście wówczas wczuwamy się niejako w emocje ukochanej osoby.

A w rozumieniu mniej potocznym, czym jest empatia w związki dwojga ludzi?

To taki rodzaj uważnego słuchania, który wspiera naszego partnera, aby mógł w pełni, bez bycia ocenianym, doświadczyć wszystkiego co czuje. Nie chcemy wówczas zmienić czy wpłynąć na jego doświadczenie poprzez doradzanie, rozwiązywanie problemu, litowanie, pocieszanie, itp., ale przyjąć je dokładnie takim, jakim jest. Staramy się odgadnąć co jest dla niego najważniejsze w danym momencie i odzwierciedlić to rozmówcy.

Empatia to podstawa udanego związku, tego uczy nas współczesna psychologia. Jak mamy to rozumieć i jak empatię wcielić w codzienność?

Empatia pozwala w autentyczny sposób dzielić się sobą. Jest to wartość nie do przecenienia w relacji. Stworzenie przestrzeni, gdzie każdy może czuć się w pełni widziany pomaga budować głęboko satysfakcjonujący kontakt. W związku ogromnie istotna jest pewność, że moje potrzeby są ważne dla drugiej strony. Łatwiej jest o to w fazie zakochania, gdy neuroprzekaźniki odpowiedzialne za ten stan czynią nas wrażliwymi na stany emocjonalne ukochanej osoby, mamy wówczas dużą gotowość, aby brać pod uwagę to, co się dla niej liczy.

Ale stan zakochania nie trwa wiecznie. Co się dzieje z empatią, kiedy zauroczenie nieco słabnie?

Wyzwania pojawiają się, gdy ze stanu zakochania wchodzimy w nową, stabilną fazę budowania relacji. Wówczas empatia musi stać się świadomym działaniem i wyborem. Dobrze jest przyjąć zasadę, iż w naszym wspólnym funkcjonowaniu będziemy szukać rozwiązań, które będą brały pod uwagę potrzeby obu stron, a naszym celem będzie satysfakcja obojga partnerów, a nie kompromis, gdzie każdy rezygnuje z czegoś dla siebie ważnego. Aby to było możliwe, warto nauczyć się schodzić właśnie do poziomu potrzeb. Większość konfliktów w świecie, czyli także w naszych związkach, bierze się z wiary każdej ze stron, że istnieje tylko jeden sposób rozwiązania, który da nam spełnienie. Zatrzymuje nas to na poziomie strategii, czyli konkretnych sposobów realizowania potrzeb.

Bliskość, czyli też i empatię budujemy za pomocą słów. Czy istnieje jakiś lingwistyczny wzór?

Najbardziej podstawowym empatycznym zapytaniem jest: czy czujesz... bo potrzebujesz...? To np. czy jesteś rozdrażniony bo potrzebujesz odpoczynku? Czy jesteś sfrustrowana bo potrzebujesz lekkości? W życiu codziennym słowo "potrzebujesz" brzmi nieco sztucznie, dlatego warto używać alternatywnych, bardziej potocznych zwrotów: czy czujesz...bo chciałbyś...? ważne jest dla ciebie, aby...? zależy ci na...? tęsknisz za...? cenisz...?...bo ucieszyłoby cię..? Pamiętajmy o formie pytającej. Pytanie to lingwistyczny wyraz otwartości. Nie wiemy, co czuje i czego potrzebuje rozmówca - tylko zgadujemy i sprawdzamy z nim jako ekspertem w tej dziedzinie.

Kobiety są z Wenus, mężczyźni są z Marsa, załóżmy, że rzeczywiście tak jest. Czy w takim razie inna jest empatia kobieca, a inna ta męska. Czy da się je odróżnić, po to, aby móc umiejętnie budować swoje relacje?

W naszej kulturze kobiety są socjalizowane m. in. w taki sposób, że potrafią dużo mówić o swoich uczuciach, jednak nie łączą ich z potrzebami i konkretnymi prośbami do rozmówcy. W sytuacji konfliktu w relacji, mężczyznom bardzo łatwo odebrać to jako krytykę pod swoim adresem. Powoduje to, że przestają słuchać, a często przechodzą do obrony, kontrataku lub doradzania rozwiązań. Stąd apel do pań: bądźmy uważne na to czy mówimy jasno czego potrzebujemy i jakiej konkretnie zmiany w związku pragnęłybyśmy doświadczyć w zachowaniu naszego partnera. Z kolei mężczyzn uczy się odcinania od swoich uczuć i nastawia się na szukanie rozwiązań, nasza kultura oczekuje od nich, by byli efektywni i skuteczni, stąd postrzegają takie działanie jako swój największy wkład i wyraz troski o bliskie osoby. Panowie, zaufajcie, że jedną z najważniejszych rzeczy, jakimi możecie przyczynić się do dobra waszych partnerek, jest empatyczne wysłuchanie bez doradzania rozwiązań. Na waszą kreatywność i skuteczność w rozwiązywaniu problemów może przyjść czas po nim, po upewnieniu się, że partnerka jest na nie otwarta.

Bardzo często uważa się, że związki rozpadają się ponieważ nie ma w nich zrozumienia. Czy chodzi o to, że partnerzy nie chcą lub nie potrafią wczuć się w sytuacje drugiej osoby?

W bliskich relacjach empatia może stanowić bardzo duże wyzwanie. Nasi partnerzy znają dobrze nasze słabe punkty, krytyczne myśli o sobie, spodziewają się także, że związek - czyli my - będziemy zaspokajać wiele ich potrzeb bez proszenia nas o to. Jesteśmy też uczeni, że nasze potrzeby mogą być spełnione za pomocą złości, manipulacji, oceniania, krytykowania, żądania, itp. Często zamiast słuchać wdajemy się w dyskusje "kto ma rację" i wydaje nam się, że wygrana zapewni nam to, czego pragniemy w danym momencie. Równie często przeżywamy rozczarowanie brakiem długofalowej skuteczności tych działań. Marshall Rosenberg, twórca metody Porozumienia Bez Przemocy, nazywa te strategie "samobójczymi", ponieważ w rzeczywistości budują one dystans między ludźmi i oddalają nas od tego, czego pragniemy najbardziej - miłości, bliskości, intymności, głębi w naszych relacjach z innymi, poczucia bycia zrozumianym i wysłuchanym.

Słuchać i rozumieć. To czasami najtrudniejsze w związku z drugim człowiekiem, dlaczego?

Mężczyznom trudniej jest w bliskiej relacji słuchać o niespełnionych potrzebach partnerki, bo często odbierają je jako dowód, że zawiedli we wspieraniu jej w byciu szczęśliwą i spełnioną. Aby ochronić się przed tym bólem, przestają słyszeć co mówi partnerka. Znam mężczyznę, który przy każdej próbie takiej rozmowy zasypiał, nawet o 12 w południe. Z kolei kobietom trudno jest być obecną dla uczuć partnera, gdy uruchomią one w niej lęk, że nie jest już przez niego kochana. W słuchaniu i rozumieniu blokuje nas też przekonanie, że wiemy, co jest dobre dla mojego partnera czy partnerki. Przy takim założeniu niemożliwe jest bycie w pełni obecnym dla przeżyć drugiej osoby. Cały czas będziemy sprawdzać czy jej tok rozumowania lub jej wewnętrzny proces idzie w kierunku, który wydaje nam się słuszny. Empatia to pomoc w nawiązaniu kontaktu z uczuciami i potrzebami. Z tego kontaktu można często przejść do konkretnych strategii na spełnienie potrzeb, ale nie jest to celem empatycznego słuchania.

Czyli jak konstruktywnie dyskutować czy kłócić się?

Kiedykolwiek zauważysz, że np. z niecierpliwością czekasz aby partner skończył mówić, bo chcesz doradzić rozwiązanie, które sprawdziło się dla ciebie, zapytaj siebie: czy to prawda? Czy mogę być całkowicie pewna, że moje rozwiązanie posłuży najlepszemu dobru tej osoby? Czy mogę być pewna co jest życiową drogą mojego partnera, czego ma doświadczyć, dokąd dojść? Innym zamykającym na słuchanie partnera przekonaniem jest, że źle jest doświadczać uczuć takich jak ból, a stanem pożądanym jest szczęście. W Porozumieniu Bez Przemocy, w którym aktywnie działam, nie dzielimy uczuć na dobre i złe - wszystkie mają te same funkcje - informowanie nas o tym, czy nasze potrzeby są spełnione czy nie i ewentualne motywowanie nas do działania. Wszystkie pokazują, jak przepływa przez nas życie. Jeśli trudno nam pozwolić drugiej osobie, by odczuwała stany oceniane przez nas jako negatywne, będzie to oznaczało, że nie stwarzamy jej przestrzeni potrzebnej do prawdziwego kontaktu ze sobą. Naszym naturalnym odruchem jest chęć pocieszenia cierpiącej osoby i skrócenia jej bólu, zaufajmy jednak, że zapewnienie jej bezpiecznej przestrzeni do przeżycia wszystkich żywych uczuć obecnych w niej w danej chwili może pomoc jej w głębokim kontakcie ze sobą i przynieść ulgę i ukojenie. Pocieszanie i dodawanie otuchy może zostać zinterpretowane przez rozmówcę jako informacja, że nie jest akceptowany ze wszystkim co czuje.

Przykład z życia. Denerwuje nas to, że mężczyźni do szczęścia potrzebują gadżetów, szybkich samochodów, nowych telewizorów, najnowszego sprzętu grającego. Krytykujemy ich, że się bawią, że głupio wydają pieniądze. Do czego to prowadzi?

Na pewno nie do efektu, który chcemy osiągnąć decydując się na takie zachowanie. Za każdym naszym działaniem, także za krytyką, kryje się dążenie do zaspokojenia ważnej dla nas potrzeby. W tym przypadku może chodzić na przykład o to, że kobieta tęskni za głębszym kontaktem z partnerem, gdy ten większość wolnego od pracy czasu przeznacza na zajmowanie się "gadżetami." Jednak krytyka bardzo rzadko zapewnia nam to, czego pragniemy, reakcją na nią jest najczęściej atak w odwecie lub wycofanie. Nawet jeśli nasz partner zdecyduje się jej ulec i zrobić to, czego oczekujemy, w przyszłości za to "zapłacimy" - malejącą przychylnością czy dobrowolną chęcią wzbogacania przez niego czy nią naszego życia. Przypomina mi się żona, która chciała, aby mąż spędzał więcej czasu z nią w domu, ale zamiast o tym opowiedzieć, skupiła się na krytykowaniu, że za dużo pracuje. Mąż wziął to pod uwagę i po pracy zaczął grać w tenisa. Oczywiście, nie spełniło to potrzeb żony. Proponuję w takiej sytuacji zastanowić się na tym, jakiej zmiany pragnę, krytykując partnera? Za czym tęsknię? Kiedy uda nam się już odpowiedzieć na to pytanie - o co konkretnie mogłabym poprosić partnera - w opisywanym przypadku może o to, byśmy poszli na spacer kiedy dzisiaj wróci z pracy? Ważne jest, abyśmy sprawdzili, czy nasza prośba jest na pewno prośbą a nie żądaniem, które z dużym prawdopodobieństwem wzbudzi w partnerze opór.