Na progu wakacji rodzice dorastających panien i chłopców przypominają sobie, że seks nie zaczyna się po trzydziestce. Pół biedy, jeśli w domu sfera fizyczna związków nie jest tematem tabu, a my mamy dobry kontakt z dzieckiem. Wtedy bez trudu wyłapiemy odpowiedni moment, żeby porozmawiać z nim o swoich obawach związanych z "pierwszym razem". Niestety, jak pokazują statystyki, tylko 20 proc. kobiet przyznaje, że rozmawiało ze swoimi rodzicami na temat seksualności i jedynie 5 proc. mężczyzn (!). To oznacza, że dla wielu rodziców pierwszy samotny wyjazd dziecka pod namiot jest też pierwszą okazją do rozmowy o seksie.
Nasze obawy są uzasadnione, bo najwięcej przygodnych zbliżeń seksualnych zdarza się właśnie na wakacjach. Z dala od domu i czujnego oka rodziców młodzi ludzie w kontaktach z płcią przeciwną posuwają się dalej niż kiedykolwiek przedtem.
Dla wielu rodziców rozmowy o seksie są bardzo krępujące, ale warto przełamać własne zahamowania. Prawda jest bowiem taka, że wprawdzie nie mamy wpływu na to, czy młodzi ludzie zaczną uprawiać seks, ale możemy sprawić, żeby robili to mądrzej. A młodzież (często wbrew temu co deklaruje) potrzebuje rozmów o seksie, a przede wszystkim okazania im zainteresowania.
Rozpoczęcie rozmowy to tylko jedna dziesiąta sukcesu. Najważniejsze jest co i jak powiemy. Ważne, żeby starać się mówić o seksie bez skrępowania. Młodzi ludzie często nie potrzebują konkretnych rad, bardziej zależy im na tym, żeby się po prostu wygadać i zobaczyć, czy rodzice przyjmą to normalnie. Na nic zdadzą się nakazy czy zakazy - młodzi traktują je jako ograniczenie wolności i nie przekładają na swoje decyzje lub wybory. Dziecko nie powinno traktować seksualności jako czegoś negatywnego. Zamiast straszyć np. ciążą, lepiej zapytać syna czy córkę, jak przeżywa swoją pierwszą miłość. W końcu to naturalny etap dojrzewania i im mniej robimy wokół tego zamieszania, tym lepiej. A najważniejsze dla dziecka, żeby dorosły powiedział: "Jeśli będzie działo się cokolwiek niedobrego czy trudnego, to zawsze ci pomogę, nawet jeśli zrobisz coś głupiego".
A jeśli nie mamy daru mówienia? Wtedy można postarać się potraktować inicjację seksualną jako jeszcze jedną ważną decyzję. Można powiedzieć wprost: "Boimy się o ciebie, bo nie chcemy, żebyś zaszła w ciążę (żebyś został ojcem). Co o tym sądzisz?". Ważne, żeby nie robić awantur, nie oceniać, tylko mówić jasno, czego się od dziecka oczekuje. Zamiast zakazów lepsze są rozmowy: o tym, jak mówić "nie" chłopakowi, który zanadto nalega, a dziewczyna nie ma ochoty, o tym, dlaczego twoje dziecko chce, żeby to się już wydarzyło, o tym, że nie warto się spieszyć. Podczas rozmowy nie wolno być protekcjonalnym. Pokażmy córce czy synowi, że martwimy się o nią (niego), a nie o siebie. Teksty, że "my nie chcemy być jeszcze dziadkami" nie są dobre, bo po prostu uniemożliwiają dialog.
Na rozmowę częściej mają ochotę dziewczyny niż chłopcy ze względu na kulturowy wzorzec, który chłopcom nakazuje zdecydowanie większą powściągliwość w okazywaniu uczuć. Ale to nie znaczy, że oni nie potrzebują rozmawiać.
Często stosujemy podział: kobiety rozmawiają z córkami, a tatusiowie z synami. Jeśli tak pasuje dzieciom, to w porządku. Ale czasami ojcu łatwiej jest trafić do córki i na odwrót. Tatusiowie zazwyczaj czują się w takiej sytuacji zakłopotani i zamiast oswajać się z nowym etapem rozwoju córki czy syna, ustalić nowe reguły i granice, niepotrzebnie tworzą dystans. Panowie! Warto zaryzykować rozmowę - może ona przynieść ogromne korzyści wam i dziecku.
Lepiej wziąć sprawy w swoje ręce, niż pozwolić, aby dziecko wiedzę o seksie czerpało z nie zawsze wiarygodnych portali internetowych czy z opowiadań rówieśników. Niektóre pytania zadawane przez młodych w ankietach czy na stronach internetowych przerażają niewiedzą. Liczba niechcianych ciąż wśród nastolatek jest niepokojąco wysoka, a do tego stale rośnie liczba zachorowań na choroby przenoszone drogą płciową (w tym na wyeliminowany, jak się wydawało, syfilis).
Do rozmowy o antykoncepcji dobrze jest się samemu przygotować. Ważne, żeby dostarczyć dziecku wiarygodnych i obiektywnych informacji oraz umieć udzielić porad. Jeśli mimo naszych starań dziecko stanowczo odmawia rozmowy, można w ostateczności zadbać o to, aby dowiedziało się o antykoncepcji z wiarygodnych źródeł, np. podrzucając materiały albo zachęcając do rozmowy ze znajomym specjalistą. Dotyczy to także chłopców.
Okazją do poruszenia tematu może być zaplanowanie wspólnej wyprawy matki z córką do ginekologa lub przynajmniej wskazanie dobrego lekarza. Wiele dziewczyn boi się pierwszej wizyty i czasem niezupełnie bezpodstawnie - nie wszyscy ginekolodzy wykazują należytą wrażliwość i zainteresowanie, a pacjentki mogą czuć się zbywane lub nawet urażone pewnymi uwagami i nie uzyskiwać wszystkich potrzebnych informacji. Dlatego warto pójść do lekarza, który na pewno okaże szacunek i zrozumienie oraz - jeśli dziewczyna o to poprosi - doradzi w sprawach antykoncepcji. Jak zawiedzie wywiad wśród znajomych, można skorzystać z "Białej listy" ginekologów polecanych przez użytkowniczki forum Gazeta.pl.
Edukacja seksualna w naszym kraju kuleje. Panoszą się stereotypy związane z seksem. To dlatego powstała grupa Edukatorów Seksualnych Ponton działająca przy Federacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny. Koordynatorka Pontonu Aleksandra Józefowska twierdzi, że wśród młodzieży od lat wciąż pojawiają się te same pytania dotyczące seksu i antykoncepcji. Grupa Ponton organizuje pogadanki w szkołach, a także prowadzi poradnictwo telefoniczne i forum, na którym internauci mogą zadawać pytania w ciągu całego roku. W lecie dodatkowo uruchamiane jest wakacyjne pogotowie pontonowe: telefon komórkowy, na który można dzwonić lub wysłać SMSa. Za kilka dni na stronie Pontonu (www.ponton.org.pl) podany zostanie numer telefonu oraz godziny, w jakich można z niego korzystać.
Młodzi ludzie doceniają wysiłki Pontonu, bo najczęściej nie mają się do kogo zwrócić z pytaniami i ewentualną prośbą o pomoc. Niestety zdarza się, że zwracają się z nią za późno.
Niemal połowa pytań zadawanych przez młodzież podczas ubiegłorocznego wakacyjnego Telefonu Zaufania grupy Ponton dotyczyła antykoncepcji, sporo dowiadywano się też o profilaktykę HIV/AIDS i innych chorób przenoszonych drogą płciową. Wolontariusze Pontonu podkreślają, że nie są lekarzami i zajmują się jedynie doradztwem, ale chętnie pomogą skontaktować się np. z ginekologiem czy psychologiem. Aleksandra Józefowska bardzo przestrzega przed douczaniem się z forów dyskusyjnych, na których młodzież wymienia się doświadczeniami i gdzie dostępna jest "wiedza podwórkowa" często bardzo daleko odbiegająca od prawdy. Jeśli więc decydujemy się na korzystanie z internetu, to wybierajmy strony, na których wypowiadają się lekarze i eksperci.
NAJCZĘŚCIEJ ZADAWANE PYTANIA ZWIĄZANE Z ANTYKONCEPCJĄ
Jak to robić, by się nie zabezpieczać?
Żadnej z metod tzw. antykoncepcji naturalnej (np. metody kalendarzowej) nie poleca się osobom bez stałego partnera, przede wszystkim z uwagi na możliwość zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową. W dodatku zmiany klimatu nawet przy zwykłym wyjeździe nad morze czy w góry nierzadko powodują zaburzenia w wydzielaniu hormonów, przez co owulacja może nastąpić w nietypowym momencie.
Czy uprawiając seks podczas miesiączki, nie zajdę w ciążę?
Istnieje możliwość zajścia w ciążę w trakcie całego cyklu, jeśli nie stosuje się środków antykoncepcyjnych. Wynika to z ogólnej nieregularności cyklu u młodych dziewczyn, a także podatności cyklu na zmiany pod wpływem czynników takich jak stres, choroba czy zmiana klimatu. Poza tym owulacja może nastąpić wkrótce po miesiączce, a plemniki mogą przeżyć w ciele kobiety nawet do 7 dni
Czy można zajść w ciążę od pierwszego razu?
Wbrew obiegowej opinii - tak, z dokładnie takim samym prawdopodobieństwem, jak za każdym innym razem.
Jaka jest najlepsza metoda antykoncepcyjna na pierwszy raz?
Po decyzji o stałym współżyciu z partnerem dziewczyny, które od dwóch lat miesiączkują, zwykle mogą bez żadnych przeciwwskazań stosować tabletki antykoncepcyjne. Nowoczesne pigułki zawierają mniejsze dawki hormonów niż dawniej, a hormony te coraz bardziej przypominają naturalnie występujące w organizmie. Dlatego bardzo rzadko obserwuje się działania niepożądane, a zażywanie tabletek może nawet przynosić korzyści zdrowotne (patrz ramka). Z drugiej zaś strony, jeśli nie jest to stały partner i nie mamy pewności, że jest zdrowy, zawsze najlepiej użyć prezerwatywy.
Czy od tabletek antykoncepcyjnych się tyje?
Nie. Nowoczesne pigułki dwuskładnikowe nie wywołują takiego efektu, a wręcz mogą poprawiać sylwetkę, ponieważ hamują cykliczny wzrost obwodu brzucha. Nieprawdą jest też, że z powodu stosowania pigułek dziewczynom rosną wąsy.
Czy stosunek przerywany to dobra metoda antykoncepcji?
Nie. Choć metoda ta stosowana była już prawdopodobnie w czasach starożytnych, to wymaga ona od mężczyzny dużej dawki samokontroli, a w dodatku w preejakulacie również mogą znajdować się plemniki zdolne do zapłodnienia komórki jajowej.
Czy plemniki mogą przejść przez ubranie?
Nie ma takiej możliwości.
Pękła prezerwatywa, lekarz odmówił przepisania mi pigułki "po stosunku", powiedział, żebym zajęła się nauką, zamiast zabawiać z chłopakami, co robić?
Receptę na ten lek może wypisać każdy lekarz, nawet ogólny, jednak należy liczyć się z tym, że nie każdy się na to zgodzi. Jeżeli np. dziewczyna planuje wyjazd z chłopakiem i zamierza uprawiać z nim seks, to najlepiej na wszelki wypadek mieć taką receptę przygotowaną wcześniej. Nie w każdym miejscu i nie w każdym momencie ma się dostęp do lekarza czy apteki, a pigułka jest tym skuteczniejsza, im wcześniej zostanie przyjęta.
Lekarz ma prawo odmówić wypisania recepty, natomiast nie ma prawa oceniać zachowań pacjentek, dlatego w razie niewłaściwego traktowania w gabinecie należy złożyć skargę.
Wakacyjna antykoncepcja
LEKI DOSTĘPNE BEZ RECEPTY
Prezerwatywy
Jest to jedyny dostępny środek antykoncepcyjny dla mężczyzn.
Najbardziej praktyczna metoda przy sporadycznych kontaktach seksualnych.
Zalety
Jedyny rodzaj antykoncepcji chroniący przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.
Przy prawidłowym stosowaniu prezerwatywy wykazują 98 proc. skuteczność w zapobieganiu ciąży.
Tanie, powszechnie dostępne w supermarketach, aptekach i drogeriach (uwaga: nie należy kupować prezerwatywy w miejscach, gdzie nie wiadomo, ile czasu i w jakich warunkach były przechowywane, np. na bazarze czy w małym kiosku).
Wady
Mimo dużej wytrzymałości materiału, z jakiego wykonane są prezerwatywy (zwykle jest to lateks), zdarza się, że pękają. Można nieco ograniczyć to ryzyko sprawdzając, czy nie upłynął termin ważności.
Do wad tej metody antykoncepcji należy też ryzyko zsunięcia podczas stosunku oraz to, że lateks może ulec osłabieniu pod wpływem kontaktu z substancjami oleistymi, takimi jak kremy czy olejki (należy używać tylko środków nawilżających na bazie wody).
Cena za opakowanie po 3 sztuki
3-20 zł
Środki plemnikobójcze
Występują w postaci dopochwowych kremów i globulek; również niektóre prezerwatywy pokryte są środkami plemnikobójczymi, jednak ich stosowanie nie jest zalecane (patrz Wady).
Ich dostępność na rynku jest coraz mniejsza z uwagi na ograniczoną skuteczność.
Zalety
Środki plemnikobójcze zawierają substancje chemiczne, które niszczą lub uszkadzają plemniki, nie wpływając na układ hormonalny kobiety.
Preparaty te poprawiają nawilżenie pochwy.
Wady
Niska skuteczność antykoncepcyjna - powinny być stosowane jednocześnie z inną formą antykoncepcji, np. prezerwatywą.
Ich działanie jest krótkotrwałe (globulek - kilkanaście minut, kremów - do kilku godzin).
Mogą wywoływać podrażnienia, a przez to zwiększać ryzyko zakażeń (winna jest substancja o nazwie Nonoxycol-9).
Cena za opakowanie
10-25 zł
LEKI WYDAWANE NA RECEPTĘ
Hormonalne pigułki dwuskładnikowe
Tabletki hormonalne dzielą się na dwa rodzaje: pigułki dwuskładnikowe (inaczej złożone) zawierające dwa syntetyczne hormony - estrogen i progestagen - oraz pigułki zawierające jedynie progestagen (minitabletki). Młodym kobietom zaleca się stosowanie tych pierwszych, dlatego tylko one są tu omówione.
Tabletki dwuskładnikowe są najczęściej stosowaną metodą antykoncepcji wśród kobiet, a jednocześnie jedną z najbardziej skutecznych. Aby uzyskać na nie receptę, należy udać się do ginekologa. Na podstawie badania i wywiadu lekarskiego postara się on wybrać tabletkę najlepiej dostosowaną do organizmu kobiety - obecnie w Polsce dostępnych jest przynajmniej kilkanaście ich rodzajów (różniących się dawką estrogenu i rodzajem progestagenu), dlatego każdej kobiecie powinno udać się znaleźć odpowiednią dla siebie. Dla młodych dziewczyn najbardziej wskazane są tabletki zawierające najniższe dawki hormonów.
Zalety
Prawidłowo stosowane tabletki dwuskładnikowe gwarantują 99,9 proc. skuteczność.
Zwiększają regularność miesiączek, zmniejszają ich bolesność i obfitość oraz redukują nasilenie dolegliwości zespołu napięcia przedmiesiączkowego.
Dają też możliwość przesunięcia okresu np. jeśli wypadałby w czasie wyjazdu czy ważnych egzaminów.
Tabletki mogą poprawiać samopoczucie i urodę, np. niektóre poprawiają wygląd skóry i włosów lub pomagają zredukować trądzik.
Stosowanie tabletek przynosi też korzyści w postaci ochrony przed rakiem jajnika i szyjki macicy oraz zmniejszenia objawów endometriozy i zespołu jajników policystycznych.
Wady
Nowoczesne tabletki rzadko wywołują działania niepożądane. U niektórych kobiet w ciągu pierwszego miesiąca (do pierwszych 12 tygodni) stosowania mogą występować niewielkie dolegliwości: krwawienia w trakcie cyklu, bóle głowy i tkliwość piersi. (Jeśli dolegliwości są uciążliwe, można poprosić lekarza o zmianę tabletki na zawierającą mniejszą dawkę estrogenu).
Skuteczność działania obniżają niektóre leki np. pewne antybiotyki i leki przeciwgrzybicze, a także wymioty czy biegunka (jeśli pojawią się w ciągu pierwszych 4 godzin od przyjęcia tabletki, bo tyle trwa wchłanianie jej składników).
Zażywanie pigułek może przyczynić się do zwiększonego ryzyka zachorowania na raka piersi, jednak w bardzo niewielkim stopniu.
Tabletki złożone mogą być przeciwwskazane u palaczek z uwagi na większe ryzyko rozwinięcia zakrzepicy (rozwój choroby wymaga wystąpienia kilku czynników naraz).
Cena 1 opakowania (21 pigułek)
30-45 zł
Plastry hormonalne
Te niewielkie, kwadratowe plastry samoprzylepne nasączone są tymi samymi hormonami, co tabletki dwuskładnikowe: estrogenem i progestagenem, tylko w nieco większych dawkach.
Zalety
Podobnie jak tabletki, plaster stosuje się przez pierwsze 21 dni każdego cyklu, jednak zamiast przyjmować lek codziennie (tak jak dzieje się to w przypadku tabletki) nakleja się 1 plaster na tydzień, czyli po 3 na każdy cykl - metoda ta jest dobra dla dziewczyn mniej zdyscyplinowanych.
Działanie hormonów jest identyczne jak w przypadku antykoncepcji doustnej, przy czym hormony z plastra wchłaniają się przez skórę i stamtąd przedostają się bezpośrednio do krwiobiegu - są mniej obciążające dla wątroby niż pigułki.
Wady
Obecnie dostępne plastry nie są przezroczyste, a przez to są widoczne, co nie wszystkim kobietom odpowiada.
Metoda ta może być nieskuteczna u osób otyłych - gruba warstwa tłuszczu obniża skuteczność preparatu.
U niektórych kobiet mogą wystąpić działania niepożądane, takie same jak w przypadku pigułki dwuskładnikowej; może też dojść do podrażnienia skóry.
Plastrów nie powinny stosować kobiety mające wysokie ciśnienie, cierpiące na choroby serca lub cukrzycę połączoną z zaburzeniami krążenia.
Cena zestawu na miesiąc (3 plastry)
40-60 zł
Tabletka awaryjna
Jest to rezerwowy środek przeznaczony do użycia jedynie w wypadku, kiedy zachodzi obawa, że zastosowana metoda antykoncepcji była nieskuteczna (np. jeśli pękła prezerwatywa) lub gdy w ogóle jej zabrakło. Jest to środek zawierający dużą dawkę hormonu (progestagenu) i nie może być stosowany regularnie.
Nie należy mylić tabletki awaryjnej z niedostępnym w Polsce wczesnoporonnym preparatem RU-486. Występujące na polskim rynku pigułki "po stosunku" uniemożliwiają zagnieżdżenie się zarodka w macicy, nie usuwają więc ciąży, a jedynie jej zapobiegają.
Zalety
Pozwala nie dopuścić do zapłodnienia w nagłych wypadkach, również kiedy zapomni się przyjąć tabletkę antykoncepcyjną.
Wykazuje dość dużą skuteczność - w ciągu pierwszej doby około 99 proc., jednak z czasem skuteczność maleje. Tabletki zażywa się maksymalnie do 72 godzin po stosunku.
Wady
Najczęściej występujące objawy niepożądane to nudności i wymioty.
Nie każda kobieta może przyjąć tabletkę bez ryzyka dla zdrowia - przeciwwskazaniem mogą być niektóre leki czy choroby przewlekłe, dlatego koniecznie należy powiadomić o nich lekarza.
Cena
ok. 60 zł
Strony internetowe, na których można poczytać na temat antykoncepcji:
www.your-life.pl
www.wpadka.pl
www.pigulka.pl
Lista placówek, w których można wykonać darmowy i anonimowy test na zakażenie wirusem HIV dostępna jest na stronie Krajowego Centrum ds. AIDS: http://aids.gov.pl/index.php?page=testy
Test należy wykonać nie wcześniej niż 3 miesiące po niezabezpieczonym stosunku.
