Wydawać by się mogło, że sprawa z nazwiskiem dziecka jest prosta. Wiadomo, dziecko nosi nazwisko rodziców, przeważnie ojca. Ale czy na pewno zawsze tak jest? Popatrzmy na kilka przykładów, na których widać, przed jakim wyborem stoją rodzice. Kasia związała się z żonatym Wojtkiem. Zaszła w ciążę i urodzi dziecko, którego ojciec nadal pozostaje formalnie w związku małżeńskim z inną kobietą. Czy dziecko, mały Jaś, będzie nosić nazwisko ojca, czy też panieńskie nazwisko matki? Mariola jest samotną matką, z ojcem dziecka utrzymuje sporadyczne kontakty. Wyszła za mąż za innego mężczyznę i chcieliby, aby dziecko Marioli przejęło ich wspólne nazwisko . Czy mogą tak postąpić? Małżonkowie Julia i Witek zdecydowali się, że każde z nich zostanie przy swoim nazwisku, a dziecko będzie nosiło nazwisko żony. Jednak z chwilą narodzin małego Karola rodzina Witka namawia go, aby dziecko nosiło jego nazwisko, bo "ludzie pomyślą, że to nie jego syn, jeśli nie nazywa się tak, jak on". Czy Witek może zmienić swoje oświadczenie?
Kilka opcji do wyboru
Zgodnie z generalnymi zasadami zawartymi w kodeksie opiekuńczym i rodzinnym, o nazwisku dziecka decyduje to, czy pochodzi ono z małżeństwa, czy też ze związku pozamałżeńskiego. Dzieci urodzone w małżeństwie lub za takie traktowane, noszą wspólne nazwisko małżonków. Jeśli jednak małżonkowie zdecydowali się na różne nazwiska, wówczas dziecko nosi nazwisko, które małżonkowie ustalili dla niego w urzędzie stanu cywilnego, przy składaniu oświadczeń o tym, jakie sami będą nosić nazwiska po ślubie. Małżonkowie mają tu do wyboru kilka opcji. Dziecko może więc nosić nazwisko jednego z rodziców, albo nazwisko utworzone z nazwiska matki i ojca. Dziecko nosi też podwójne nazwisko wtedy, gdy rodzice z jakichś powodów nie złożyli przed zawarciem związku małżeńskiego oświadczenia o nazwiskach dzieci. Nazwisko dziecka nie może składać się z więcej niż z dwóch członów. Jeśli któreś z rodziców ma podwójne nazwisko i to nazwisko zostanie połączone, wówczas do nazwiska dziecka należy wybrać jeden z członów nazwiska podwójnego i połączyć z nazwiskiem drugiego rodzica. Małżonkowie mogą jednak zmienić zdanie, gdy już ich pierwsze wspólne dziecko pojawi się na świecie. Mogą wówczas postanowić, w oświadczeniu składanym w USC, o wyborze innego nazwiska dla dziecka. Zmiana taka musi zostać jednak dokonana do czasu sporządzenia aktu urodzenia pierwszego dziecka. W podanym przykładzie Witka i Julii, o ile żona wyrazi zgodę, małżonkowie mogą zgłosić w Urzędzie Stanu Cywilnego, przez wspólne oświadczenie, że Karol i co za tym idzie kolejne ich wspólne dzieci, będzie nosić nazwisko Witka.
Nazwisko dziecka pozamałżeńskiego
Trochę inaczej przedstawia się rzecz w przypadku nazwisk dzieci pozamałżeńskich. Tutaj bowiem dziecko może nosić nazwisko ojca lub nazwisko podwójne (matki i ojca), o ile dziecko zostanie uznane przez ojca albo ojcostwo zostanie ustalone przez sąd. Nie może więc zajść taka sytuacja, że dziecko nie zostanie uznane przez ojca albo sąd nie ustali ojcostwa danego mężczyzny i dziecko będzie nosić jego nazwisko. Ojciec bilogiczny nie może niejako "nadać nazwiska" dziecku bez wzięcia całej odpowiedzialności jaka wiąże się z powstaniem prawnego węzła między nim a dzieckiem. Jeśli ojciec uzna dziecko, rodzi to wszelkie prawa ojcowskie, jak i obowiązki wobec dziecka (m.in. obowiązek alimentacji). To samo dotyczy też matki. O ile matka dziecka nie jest w związku małżeńskim z jego ojcem, nie może samodzielnie nadać dziecku nazwiska ojca, ani nawet wpisać danego mężczyzny jako ojca w akcie urodzenia. Potrzebne do tego jest oficjalne uznanie dziecka lub wyrok sądu.
Para posiadające pozamałżeńskie dziecko może uznać zgodnie, że dziecko będzie nosić nazwisko jednego z rodziców, albo nazwisko składające się z nazwiska matki połączonego z nazwiskiem ojca. Jeśli rodzice nic nie postanowią w temacie nazwiska, dziecko nosi nazwisko podwójne. Oświadczenie o nazwisku dla dziecka składane jest równocześnie z oświadczeniem o uznaniu dziecka przez ojca i wyrażeniu zgody na uznanie dziecka przez matkę. W podanym wyżej przykładzie Wojtka i Kasi, Jaś będzie nosił takie nazwisko, jakie wskażą rodzice u USC podczas składania oświadczeń woli o uznaniu chłopca.
Gdy brak porozumienia w sprawie uznania dziecka
Jeśli rodzice nie mogą się porozumieć w sprawie uznania dziecka, co w praktyce oznacza najczęściej, że ojciec nie chce dziecka uznać za swoje, wówczas sąd wydaje postanowienie o ustaleniu ojcostwa. Decyduje też, jakie nazwisko będzie nosić dziecko. Sąd orzeka mając na uwadze przede wszystkim dobro dziecka. Jeśli więc na podstawie całokształtu okoliczności uzna, że dla dziecka będzie korzystniej, aby nie nosiło nazwiska ojca (np. ojca pozbawia władzy rodzicielskiej i zakazuje mu kontaktów z dzieckiem), to dziecko pozostanie przy nazwisku matki. Może się też oczywiście okazać, że wzmiankowany mężczyzna nie jest ojcem dziecka, co automatycznie spowoduje, że dziecko nie otrzyma jego nazwiska. Dziecko, którego rodzice nie są znani, otrzymuje nazwisko nadane mu przez sąd opiekuńczy. W podanym na wstępie przykładzie Marioli, która miała nieślubne dziecko, zakładając, że dziecko nie nosiło nazwiska swojego ojca, ani nazwiska podwójnego (po ojcu i matce), dziecku można zmienić nazwisko na nazwisko, jakie będą nosiły dzieci Marioli i jej męża. Przepisy przewidują taką możliwość głównie w tym celu, aby dzieci pochodzące z wcześniejszych związków, a wychowywane wspólnie przez małżonków czuły się członkami rodziny. Trzeba też wziąć pod uwagę, że o ile zmiana nazwiska dziecka następuje po ukończeniu przez nie 13 roku życia, wówczas dziecko ma prawo obowiązkowo wyrazić na taką zmianę zgodę.
Podstawa prawna: Kodeks rodzinny i opiekuńczy, art. 88 i 89
