"Zaczęło się od kołatania serca. Badania nic nie wykryły. Potem doszło coś jeszcze - strach, że zaraz umrę"

Szacuje się, że około 15 do 20 proc. populacji cierpi na jakiś rodzaj zaburzeń lękowych, potocznie nazywanych nerwicowymi. W Polsce, według danych Głównego Urzędu Statystycznego, odsetek ten wynosi od 25 do 30 proc. Ból brzucha, duszności, zawroty głowy nie muszą być objawami fizycznej choroby, ale po prostu cierpienia psychicznego.

"Całe życie dbałam o innych"

- Zaczęło się cztery lata temu. Od natrętnych myśli. Że coś stanie się moim rodzicom i bratu, którzy są w Polsce. Że za mało im pomagam. Że zarabiają mniej - opowiada 29-letnia Anna, która mieszka w Holandii i opiekuje się osobami starszymi. - Wydzwaniałam czasem pięć razy dziennie i pytałam bliskich, jak się czują. Żeby pomóc im bardziej, zaczęłam się zadłużać. Problemy się nawarstwiały. Zaczęłam je zajadać i w konsekwencji mocno przytyłam. Przestałam o siebie dbać. Zaburzyła mi się również gospodarka hormonalna i przestałam miesiączkować. To tylko pogorszyło sytuację, bo szanse na zajście w ciążę zmalały do zera. A wszyscy wokół czekali na wnuka. Zrobiłam się nerwowa, wręcz agresywna. Mimo że zawsze bardzo kochałam dzieci, przestałam je lubić, bo przypominały mi, że sama nie mogę mieć dziecka.

Cztery lata minęły mi na nieustannych atakach złości, płaczu. Prosiłam męża o pomoc, ale nie traktował mnie poważnie. Do tej pory mówi mi, że jestem panikarą. Pogorszył mi się wzrok, miałam suchy kaszel, którego nie mogłam się pozbyć, swędziała mnie skóra, miałam ataki duszności, bolały mnie mięśnie i stawy. Najgorzej czułam się wśród ludzi, na większych imprezach, typu wesele, a nawet wigilia u rodziców. Nie mogłam nic zjeść, ręce mi się trzęsły.

27 listopada ubiegłego roku doszło do kumulacji. Po raz pierwszy miałam atak paniki. Najpierw przez cały dzień czułam się dziwnie. Ciężko mi się oddychało, miałam zawroty głowy i podwyższone ciśnienie. Atak nastąpił, gdy rozmawiałam przez telefon z mamą. Mąż zawiózł mnie do szpitala, gdzie uznali mnie za ćpunkę. Odesłali do domu. Następnego dnia poszłam do lekarza pierwszego kontaktu. Po rozmowie i badaniach, które wykazały duży niedobór witaminy D i B12, stwierdził u mnie nerwicę. Przepisano mi SSRI [lek przeciwdepresyjny - przyp. red.] razem z beta-blokerami [leki utrzymujące właściwe ciśnienie krwi, rytm oddechu i pracę serca - przyp. red.]. Z braniem SSRI długo zwlekałam, zaczęłam dopiero w styczniu. Z dnia na dzień zrobiło się lepiej. Zaczęłam też aktywniej spędzać czas, co bardzo mi pomaga.

Chciałabym pójść na terapię, opowiedzieć komuś o tym, co przeżywam. Całe życie dbałam o innych, nawet gdy miałam atak, to nie bałam się, że umrę, ale jakie będą ewentualne koszty mojej śmierci - że rodzice będą płakać i kto zapłaci za pogrzeb. 

Samotność, zagubienie, bycie niewidocznym

Strach to jedna z pierwszych emocji, jakich doświadczamy. Dzięki niemu wiemy, że zbliża się zagrożenie i możemy uniknąć niebezpieczeństwa. Jak przekonuje neuronaukowiec prof. Joseph LeDoux, strach i wynikające z niego różnego rodzaju lęki jest charakterystyczny jedynie dla ludzkiego mózgu, który pozwala na analizowanie niebezpiecznych sytuacji i wyciąganie z nich wniosków na przyszłość. Choć zwierzęta mogą reagować na niebezpieczne sytuacje, to brak im samoświadomości, która pozwoliłaby na podjęcie decyzji o daleko sięgających skutkach. Zdaniem LeDoux to właśnie wyobrażanie sobie przyszłości pozwoliło ludzkości przejść od potrzeby posiadania schronienia do nauki i sztuki. Niestety, ta umiejętność jest również naszą ogromną słabością, bo potrafimy sobie wyobrazić też przyszłość złą. Problem pojawia się, gdy tym wyobrażeniom towarzyszą lęki - emocje tak silne, że nie pozwalają normalnie funkcjonować, wpływać na zdrowie lub są nieadekwatne do okoliczności.

To, że pacjenci z problemami na tle lękowym szukają pomocy u specjalistów, nie jest nowością. Ale zdaniem dr. Igora Pietkiewicza, psychoterapeuty, kierownika Centrum Badań nad Traumą i Dysocjacją przy Uniwersytecie SWPS, w ciągu ostatnich kilkunastu lat zmienił się profil takiego pacjenta. - Kiedyś częściej trafiali do mnie pacjenci neurotyczni [osoby neurotyczne cechują się większą skłonnością do doświadczania takich uczuć jak lęk, gniew, zazdrość, smutek czy poczucie winy - przyp. red.], którzy zmagali się z jakimś objawem lękowym. Dzisiaj mam coraz więcej pacjentów, u których zaburzenia lękowe wynikają z trudności doświadczanych w okresie rozwojowym, z traumy z dzieciństwa lub młodości. Wielu z nich ma problemy z nawiązywaniem i utrzymywaniem satysfakcjonujących relacji międzyludzkich, ma kruchą samoocenę, trudności z rozpoznawaniem i wyrażaniem emocji. Z jednej strony pragną bliskości, ale kiedy zaczynają się angażować, to pojawia się lęk przed byciem porzuconym lub zdominowanym. Niektórzy są przy tym przekonani, że nie zasługują na szacunek i miłość - wyjaśnia Pietkiewicz.

. Rys. Shutterstock

Skąd taka zmiana w profilu pacjenta? Pietkiewicz nie ma gotowych odpowiedzi. Wiąże to ze zmianami kulturowymi, z tym, jak dziś wyglądają relacje między ludźmi. - Mam wrażenie, że ludzie w dzisiejszych czasach czują się bardziej osamotnieni, niewidoczni i zagubieni wobec wyzwań dnia codziennego. Znaczna część aktywności wielu osób rozgrywa się w świecie wirtualnym - poprzez smartfony, media społecznościowe. Oprócz wielu korzyści niosą one za sobą różne zagrożenia - mówi Pietkiewicz. Jak podkreśla, zwiększyła się mobilność społeczeństwa, przepływ informacji i dostęp do dóbr materialnych, ale trzeba za to zapłacić wysoką cenę. - Osiąganie sukcesów może odbywać się kosztem rodziny, czasu spędzanego na wspólnych rozmowach, gotowaniu i siedzeniu przy stole, spacerach i zabawie, kosztem odwiedzania znajomych i przyjaciół - mówi. Dodaje, że od najmłodszych lat musimy dokonywać także wielu wyborów, a opcji jest tyle, że bardzo trudno się na coś zdecydować. - To może być bardzo stresujące - uważa psychoterapeuta.

Zaznacza jednak, że sposób, w jaki stawiamy czoła wyzwaniom i kryzysom, zależy przede wszystkim od tego, czy w pierwszych latach życia udało nam się zbudować silne fundamenty osobowości. - W tym okresie uczymy się, czy świat jest bezpieczny, przewidywalny, czy ludzie - m.in. rodzice, opiekunowie, są dobrzy, czy mogę na nich liczyć, kiedy tego potrzebuję, oraz czy uzyskiwane wsparcie jest adekwatne do moich potrzeb - mówi Pietkiewicz. Wtedy uczymy się także rozpoznawać reakcje własnego organizmu, emocje i uczucia. - Na podstawie tych życiowych lekcji wyciągamy wnioski na temat tego, czy można bezpiecznie wyrażać różne oczekiwania i emocje w stosunku do ważnych osób, z nadzieją, że zostaną one zrozumiane, akceptowane. A może stwierdzimy, że jest to ryzykowne, wiąże się z odwetem, uczuciem odrzucenia lub poczuciem winy za własne zachowanie. Tak dzieje się w przypadku, kiedy opiekunowie nie są w stanie zrozumieć i nie radzą sobie z reakcjami dziecka, nie są wystarczająco stabilni, wyrozumiali - dodaje.

Jak mówi, depresyjność i lęk wpisane są w nasze życie. Czymś normalnym jest rozczarowanie, zwątpienie lub złość, kiedy coś nam nie wyjdzie lub ktoś nas skrzywdził. Każdy z nas w życiu traci kogoś bliskiego, ponosi porażki i doświadcza żałoby. Ale tylko jeśli dana osoba ma odpowiednie zasoby psychiczne, to taki kryzys pokona dość szybko. Czasem i w takich przypadkach potrzebna jest jednak pomoc psychoterapeuty.

"Wystarczy małe ‘coś’ i wpadam w panikę"

Agata, 29 lat, mężatka, steruje ruchem pociągów: - Rok temu straciłam syna. Bardzo z mężem pragnęliśmy dziecka, w końcu zaszłam w ciążę. W 23. tygodniu zaczęłam rodzić. Synek żył jeszcze przez godzinę po urodzeniu. Umarł w moich ramionach.

Zaczęło się pół roku później. Od kołatania serca. Jeden, drugi, trzeci kardiolog. Wszystko w porządku. Serce zdrowe. Ale objawy nie minęły. Doszło coś jeszcze. Ogromny strach, że zaraz umrę. Ataki miałam wszędzie - w domu, w kinie, w pracy. Myślałam: to wylew? Udar? Zawał? Wiele razy lądowałam na SOR-ze. Strach przed tym, że znowu dojdzie do ataku, paraliżował mnie. Z czasem bałam się zostawać sama. Najgorsze były noce. Bo jakby coś mi się stało, to wiedziałam, że pomoc nie przybędzie od razu.

. Rys. Shutterstock

W końcu trafiłam do psychiatry. Uświadomił mi, że to, co się ze mną dzieje, ma związek ze śmiercią mojego synka. Przepisał mi leki. Objawy trochę ustąpiły. Serce mniej kołacze, nie skacze tak ciśnienie. Ale lęki nie minęły. Wystarczy małe "coś" i wpadam w panikę. W sobotę o 22.00 przypomniało mi się, że zapomniałam wziąć leki na nadciśnienie. Zaczęłam sobie wyobrażać najgorsze. W mojej głowie pojawiły się myśli, których nie chcę, ale nie mam nad nimi kontroli.

Życie z tymi atakami jest bardzo męczące, i dla mnie, i dla moich bliskich. Często proszę siostrę, żeby przyjechała do mnie na noc, jak męża nie ma w domu. A gdy jestem sama, to najchętniej cały czas wisiałabym na telefonie. W pracy również się stresuję. Że dostanę ataku, że nie będę mogła się skoncentrować, czasem czuję się taka odrealniona, jakbym na wszystko patrzyła przez szybę. A mam bardzo odpowiedzialną pracę, więc nie mogę popełnić żadnego błędu.

Czy rodzina mnie wspiera? Na początku wszyscy mówili, że wymyślam, mam się ogarnąć i zostałam z tym sama. Mąż też mnie denerwował, bo niby wierzył mi, ale często rzucał komentarzami, że jest już tym wszystkim zmęczony. Zmęczony? A co ja mam powiedzieć? Teraz jest trochę lepiej. Gdy dzwonię do mamy, to nie daje mi jakichś głupich rad typu: połóż się, odpocznij. Jak ja mam się położyć, jak ja chyba umieram? Ktoś, kto tego nie przeżył, nie zdaje sobie sprawy z tego, co czuje człowiek w takim momencie.

Praca u podstaw

Z trudnymi sytuacjami o wiele gorzej poradzą sobie osoby, które nie mają wewnętrznej siły i każde niepowodzenie jest jak kolejny kamień dokładany do plecaka - z czasem coraz trudniej go dźwigać. - To na przykład pacjenci, którzy w swoim życiu nie mieli zbyt wielu dobrych relacji, byli zaniedbywani przez najbliższe osoby, krzywdzeni, więc trudno im polegać na otoczeniu. Zdarza się, że trafiają do psychoterapeuty ze względu na reakcje somatyczne, których nie wiążą z przeżywanymi konfliktami lub problemami - boli ich brzuch lub kłuje w klatce piersiowej, ale nie wiedzą dlaczego, nie łączą tego z żadnymi emocjami. Potem w trakcie terapii uświadamiają sobie, że nie mieli kontaktu z własną złością, smutkiem, lękiem lub poczuciem winy. Nie potrafili rozpoznawać tych emocji, a już tym bardziej wyrażać w społecznie akceptowany sposób - wyjaśnia Pietkiewicz. Dlaczego tak się dzieje? Zwykle nikt ich po prostu tego nie nauczył. - W domu albo się emocje tłumiło, albo wyrażało w niekontrolowany sposób - szyby się tłukły, lała się krew - i dlatego ich posiadanie jest przeżywane jako zagrożenie - dodaje psychoterapeuta. Inni pacjenci mają ogromne trudności z tym, żeby samodzielnie się uspokoić, pocieszyć. - Nie znają sposobu na tonowanie napięcia inaczej, niż za pomocą zewnętrznych środków - alkoholu, narkotyków, tabletek. Praca z takimi pacjentami to jak praca u podstaw - wielu musimy uczyć od nowa alfabetu emocji - mówi Pietkiewicz.

Jak dodaje, przepracowanie swoich konfliktów i trudności wymaga od takich osób dużo pracy. - Zwykle pacjenci nieświadomie wchodzą w znane im schematy funkcjonowania z nadzieją, że spotka ich coś lepszego. Niestety, często się rozczarowują, kiedy odkrywają, że "miało być tak pięknie, a wyszło jak zwykle". Na początku nie dostrzegają, w jaki sposób sami wybierają lub prowokują nieświadomie pewne sytuacje, bo pewne role i układy są im tak dobrze znane. Być może przykre i raniące, ale mają względne poczucie kontroli i namiastkę przewidywalności - wyjaśnia Pietkiewicz.

Psycholog podkreśla, że zaburzenia lękowe mogą mieć bardzo różne podłoże. - Pacjentom często łatwiej jest powiedzieć, że zmagają się z nerwicą, aniżeli przyznać, że nie kontrolują swoich impulsów albo przepełniają ich uczucia wrogości w stosunku do świata lub siebie samego. Nerwica brzmi lepiej niż zaburzenia osobowości lub uzależnienie od substancji. Dlatego tak ważne są prawidłowa diagnoza dokonana przez specjalistę oraz przeanalizowanie danego objawu, z którym pacjent przychodzi, w szerszym kontekście - przekonuje terapeuta. Czasem w leczeniu objawów lękowych wykorzystuje się farmakoterapię, jednak w większości przypadków powinno się ono opierać na psychoterapii, o ile jest ona dostępna. - Rolą psychoterapeuty i pacjenta jest odkrycie dynamiki danego objawu, zrozumienie, dlaczego on się pojawia, i próba rozwiązania konfliktów kryjących się za nim - mówi.

. Rys. Shutterstock

"Uczucie, że za chwilę będę miała zawał"

Katarzyna, 34 lata, przez 14 lat pracowała jako handlowiec, od roku jest kucharką: - Wszystko zaczęło się, gdy wracałam z urlopu z mężem w lipcu 2017 roku. Brak oddechu, przyspieszony puls, szum w głowie. Uczucie, że za chwilę będę miała zawał. Ledwo byłam w stanie prowadzić samochód. Autostrada była dla mnie trasą nie do pokonania. Czułam ogromny niepokój i lęk.

Po powrocie do domu zaczęłam szukać pomocy. Poszłam do lekarza rodzinnego. Pani doktor uznała, że to moje myśli wywołują szybszy puls i zaleciła wizytę u psychologa i psychiatry. Przypomniałam sobie wtedy, że już półtora roku wcześniej mój organizm sygnalizował mi, że coś jest nie tak. Nabawiłam się wtedy zapalenia gardła i przez miesiąc nie mogłam nic przełknąć. Jadłam wyłącznie zmiksowane jedzenie. Gdy w końcu z tego wyszłam, jeszcze przez długi czas towarzyszył mi strach, że zaraz się uduszę.

Po wizycie u psychiatry zaczęłam brać leki i poszłam na terapię indywidualną. Już wiem, że moje lęki wzięły się z tłumienia negatywnych emocji. Przed atakiem przechodziłam kryzys w małżeństwie. Ale nie umiałam z mężem o tym rozmawiać. Powiedzieć, co mnie boli. Nic z siebie wydusić. Miałam w głowie chaos.

Za pomocą aplikacji www.e-psyche.eu/trauma osoby po doświadczeniach urazowych mogą sprawdzić nasilenie ewentualnych objawów związanych z urazem psychicznym.

***

Ewa Jankowska. Dziennikarka i redaktorka, absolwentka Polskiej Szkoły Reportażu. Zaczynała w Wirtualnej Polsce w dziale Kultura, publikowała wywiady w serwisie Ksiazki.wp.pl. Pracowała również serwisie Nasze Miasto i Metrowarszawa.pl, gdzie z czasem awansowała na redaktor naczelną.

Jeżeli zainteresował Cię nasz tekst, prosimy o wypełnienie ankiety. Twoje odpowiedzi będą dla nas wskazówką, jakie tematy poruszać w cyklu "Psychologia". Ankieta znajduje się TUTAJ. 

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś do końca nasz artykuł. Jeżeli Ci się podobał, to wypróbuj nasz nowy newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

KLIKNIJ, BY ZAPISAĆ SIĘ NA NEWSLETTER