Noc Kupały - podstawowe kwestie
Co przede wszystkim warto wiedzieć o Nocy Kupały? Jest to święto lub raczej święta związane z tradycjami Słowian wschodnich i przesileniem letnim. Chociaż znamy je na ziemiach polskich, to kojarzą się przede wszystkim z terytoriami dawnych polskich kresów, Białorusi, Ukrainy czy Rosji. Sama nazwa ma się wywodzić od wschodniosłowiańskiej wersji słowa ''kąpać''.
Kiedy jest Noc Kupały?
Kiedy jest Noc Kupały? Wiadomo już, że chodzi o święto przesilenia letniego przypadającego na środę 21 czerwca. Przyjęło się jednak, że ta szczególna noc związana ze specyficznymi obyczajami obchodzona jest z 23 na 24 czerwca. Warto dodać, że chociaż Noc Kupały wywodzi się z tradycji pogańskiej, to została w specyficzny sposób zaadaptowana przez chrześcijaństwo. 24 czerwca obchodzi się bowiem w Kościele katolickim uroczystość Narodzenia św. Jana Chrzciciela. Stąd też mówi się o Nocy Świętojańskiej. Niekiedy Noc Kupały, szczególnie w zachodniej części kraju, kojarzona jest także ze zwyczajem Sobótki.
Noc Kupały 2023 - tradycja i teraźniejszość
Noc Kupały 2023 będzie obchodzona w wielu miejscach takich, jak skanseny, ośrodki związane z kulturą ludową, ale czasem także świętowana w postaci festynów bardzo luźno związanych z pierwotną ideą. Nic dziwnego, bo wspólnemu uczczeniu tej daty na świeżym powietrzu sprzyja zwykle doskonała pogoda.
Noc Świętojańska Fot. Jarosław Kubalski / Agencja Wyborcza.pl
Co do zasady Noc Kupały jest schrystianizowanym dawnym świętem wschodniosłowiańskim lub prasłowiańskim. W trakcie obrzędów pojawiają się takie symboliczne elementy, jak choćby palenie ognisk (żywioł ognia) i wrzucanie wianków do rzeki czy jeziora (żywioł wody). Bardzo istotne są też opozycyjne symbole kobiecość-męskość i jasność-ciemność. Wszystko to wpływało na rytuały, które odbywały się tej nocy.
Noc Kupały - zwyczaje
Jakie zwyczaje związane były z Nocą Kupały? Należy tutaj rozróżnić sferę badań nad tym, jak obchodzono noc z 23 na 24 czerwca na poszczególnych ziemiach czy regionach, od wyliczenia pewnych wspólnych akcentów dla tego święta. Ostatnie przetrwały w uproszczonej wersji niekiedy nawet do dzisiaj.
Noc Kupały to rytuały związane z wodą, ogniem i ziołami. Chodzi m.in. o:
- kąpiele w rzekach, jeziorach lub łaźniach (tzw. baniach);
- palenie ognisk rozpalanych często w tradycyjny sposób - poprzez potarcie drewienka o drewienko;
- śpiewy i tańce wokół ognia - czasami wokół centralnie umocowanego słupa z zawieszonym kołem lub innym artefaktem;
- wicie wieńców noszonych na głowach i wrzucanych do wody;
- poszukiwanie kwiatu paproci, który kwitnąć miał tylko jedną noc w roku i zwiastować bogactwo;
- elementy obrzędów związanych z płodnością - bardzo często nocy tej towarzyszyło przyzwolenie dla rozluźnienia obyczajowości w relacjach damsko-męskich;
- ośmieszanie i wyśmiewanie osób, które dopuściły się wcześniej naruszenia norm społecznych;
- obyczaje przejęte przez chrześcijaństwo - np. przyzwolenie na kąpiele w rzekach i stawach dopiero po dniu św. Jana (bo wyszły z nich złe duchy) lub zgoda na jedzenie niektórych owoców po tej dacie.
Noc świętojańska (zdjęcie ilustracyjne) Fot. Sławomir Kamiński / Agencja Wyborcza.pl
Jednym z symboli Nocy Kupały jest bez wątpienia wianek. Atrybut ten towarzyszył zabawom, wykonywany zaś był z dzikich kwiatów i ziół. Kształt sprzyjał zabawom takim, jak przeciąganie czegoś przez wieniec lub nawet dojenie mleka przez ten przedmiot. Oczywiście wianki służyły temu, by wrzucać je do wody, ognia lub wróżyć z nich.
Zobacz też: Kalendarz imienin: kwiecień. Kto obchodzi imieniny w kwietniu?
