Różne metody, różna skuteczność
Zacznijmy od tego, że 100 procent pewności, że nie zajdziemy w ciążę daje wyłącznie… seksualna abstynencja. Każda inna metoda obarczona jest różnego stopnia ryzykiem. Skuteczność antykoncepcji ocenia się za pomocą tzw. wskaźnika Pearla. Skuteczność danej metody obliczono badając przez rok populację 100 kobiet, które w sumie miały w tym czasie 1200 cykli i regularnie współżyły. Przy całkowitym braku zabezpieczenia wskaźnik Pearla wynosi w tym przypadku 85, a im niższa liczba, tym metoda skuteczniejsza. A więc jeśli wskaźnik Pearla wynosi 2, oznacza to, że na 100 kobiet, które stosowały daną metodę, statystycznie dwie zaszły w nieplanowaną ciążę. Skuteczność zależy także od tego, jak dobrze kobieta zna wybraną metodę i czy prawidłowo ją stosuje. In niższy wskaźnik, tym metoda jest skuteczniejsza (wkładka domaciczna hormonalna 0,1; implant podskórny - 0,2; krążek dopochwowy - 0,65; plastry hormonalne - 0,9; wkładka domaciczna niehormonalna (miedziana) - 0,3-2; tabletki hormonalne – 0,2-1,4; naturalne metody antykoncepcji (metoda kalendarzykowa) - 9-25; prezerwatywy - 3-13; kapturki – 9-40; żele plemnikobójcze - 6-30; zastrzyk - 0,3; antykoncepcja postkoitalna - 5). Należy jednak zaznaczyć, że skuteczność zależy od znajomości metody antykoncepcji i dyscypliny w jej stosowaniu, wpływ na wyniki badań Pearla miała także populacja, na której były badania przeprowadzane, jej kultura i poziom edukacji seksualnej.
Co zmniejsza skuteczność antykoncepcji?
Najbardziej zawodna jest naturalna metoda antykoncepcji, tzw. kalendarzykowa. Wystarczą małe zmiany hormonalne w organizmie kobiety lub czynnik ludzki: zły odczyt temperatury, czy śluzu, aby nieprawidłowo ocenić, kiedy wypadają dni płodne.
W następnej kolejności pod względem zawodności są żele plemnikobójcze, kapturki i prezerwatywy. Ich działanie uzależnione jest od umiejętności zastosowania techniki (odpowiedniego założenia prezerwatywy czy kapturka, odpowiedniej ilości preparatu itp.), dopasowania rozmiaru lub jakości produktu, a z tym bywa różnie.
Tabletki hormonalne plasują się stosunkowo nisko w tym rankingu, choć oczywiście ich skuteczność jest wysoka i mają swoje zalety. Niestety, wystarczy zapomnieć o zażyciu tabletki, przyjmować je o nieregularnych porach lub mieć problemy z układem pokarmowym (biegunkę lub wymioty), aby metoda ta zawiodła. Czasami mniejsza skuteczność tabletek występuje również w połączeniu innymi lekami np. antybiotykami.
Skuteczność wkładek domacicznych niehormonalnych jest na podobnym poziomie jak tabletek. Krążki dopochwowe i plastry hormonalne to bardzo skuteczne metody, pod warunkiem, że krążki są noszone wedle zaleceń, a plastry się nie odklejają.
Różne metody pod lupą
Wkładka domaciczna hormonalna ma długotrwałe działanie. Wkładka wyposażona jest w specjalny pojemniczek z hormonem, który stopniowo uwalnia się do wnętrza macicy, działając miejscowo na jej błonę śluzową. Bardzo mała ilość hormonu przenika do krążenia, dzięki czemu ten sposób antykoncepcji w niewielkim stopniu obciąża organizm kobiety. Jest to najbezpieczniejsza metoda antykoncepcji hormonalnej. W wyniku działania wkładki gęstnieje śluz w szyjce macicy, co czyni go nieprzenikliwym dla plemników. Zmniejsza się również liczba owulacji.
Implant podskórny wszczepiany jest przez lekarza w przedramię pacjentki na okres trzech lat. W tym czasie stale uwalnia małe dawki hormonu, który przenika do krwiobiegu i zapobiega ciąży, ponieważ hamuje owulacje, zagęszcza śluz szyjkowy, który tworzy nieprzepuszczalną dla plemników barierę. To bardzo bezpieczny sposób antykoncepcji.
Krążek dopochwowy jest elastycznym pierścieniem o średnicy ok. 5 cm i przekroju 4 mm. Stosuje się jeden na miesiąc, kobieta samodzielnie umieszcza go wewnątrz pochwy. Jest niewyczuwalny i zupełnie niewidoczny. Można go wyjąć na dwie godziny w ciągu doby. Krążek zawiera hormon, który przenika przez śluzówkę pochwy do organizmu w małej dawce (mniejszej niż tabletki), ale stale (jest wchłaniany bez przerwy), dzięki czemu metoda jest mniej inwazyjna dla organizmu kobiety. Działanie jest takie samo, jak w przypadku doustnych tabletek antykoncepcyjnych i polega na zahamowaniu owulacji.
Plaster hormonalny przyklejany jest jeden na tydzień, samodzielnie przez pacjentkę, na ciało (w takie miejsca jak przedramię, bok brzucha, czy miejsce nad pośladkami). Plaster zawiera hormon, który uwalnia się i przenika przez skórę do organizmu kobiety, w stałej, ale niskiej dawce. Działa na tej samej zasadzie jak tabletki i krążki. Plastry są mniej wygodne niż krążki dopochwowe, mogą się odklejać i miejscowo odparzać skórę.
Wkładka domaciczna niehormonalna (miedziana) ma długotrwałe działanie (można wybrać wkładkę na okres trzech lub pięciu lat). Powoduje wydalenie komórki jajowej (również zapłodnionej) i nie dopuszcza do jej zagnieżdżenia się w macicy. Poza tym zmniejsza radykalnie ruchliwość plemników - nie mają one szansy, żeby dotrzeć do jajowodu i zapłodnić komórkę jajową. Jej zaletą jest to, że przy wysokiej skuteczności antykoncepcji nie zawiera hormonów, więc nie obciąża organizmu kobiety. W Polsce prawnie dozwolona, ponieważ z medycznego punktu widzenia początek ciąży to dopiero moment zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej.
Tabletki hormonalne przyjmowane są codziennie doustnie, o tych samych porach dnia, w stosunkowo dużej dawce w porównaniu do innych metod antykoncepcji hormonalnej. Hormony w nich zawarte dostają się do układu pokarmowego, a z niego do krwiobiegu. Tabletki powodują zatrzymanie owulacji. Są najbardziej obciążającym organizm kobiety sposobem antykoncepcji. Z tego względu u kobiet w średnim wieku lub obciążonych zdrowotnie, przed przepisaniem tabletek należy zrobić badania hormonalne, próby wątrobowe i sprawdzić krzepliwość krwi. Na rynku dostępnych jest wiele pigułek o różnym składzie hormonalnym. Rodzaj tabletek powinien być dopasowany indywidualnie na zasadzie obserwacji. Jeśli jej nie służą, co może objawiać się tym, że miewa migreny lub np. wahania nastroju, wymienia się je na inne. Tabletki mają też swoje zalety: mogą na przykład pozytywnie wpływać na cerę, nadmierne owłosienie, obrzęki wynikające z zatrzymywaniem się wody w organizmie, regulować cykle miesiączkowe.
Naturalne metody antykoncepcji, czyli metoda kalendarzykowa, która polega na obserwowaniu organizmu poprzez codzienny pomiar temperatury i obserwacje śluzu i na podstawie tych pomiarów unikaniu współżycia w dni płodne.
Prezerwatywa ma jednorazowe działanie. Do zastosowania przez mężczyznę w trakcie stosunku. Działa na zasadzie blokady mechanicznej - lateks chroni przed przedostaniem się spermy do pochwy. Jest to nieinwazyjna metoda antykoncepcji. Oprócz zabezpieczenia przed ciążą prezerwatywa dodatkowo chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową jak np.: HPV, HCV , HIV. Dostępna bez recepty.
Kapturek to mechaniczny sposób antykoncepcji przeznaczony dla kobiet. Jest metodą wielokrotnego użytku. Stanowi barierę, która utrudnia dotarcie plemników do macicy i jajowodów. Ma on kształt dopasowanego do części szyjki macicy gumowego kapturka. Prawidłowo założony przylega do tarczy szyjki i odgradza macicę i jajowody od pochwy. Zakłada się go godzinę przed stosunkiem, a wyjmuje co najmniej 8 - 10 godzin po zbliżeniu przez pociągnięcie za nitkę wystającą z pochwy.
Żele plemnikobójcze to żele antykoncepcyjne zawierające środek o właściwościach plemnikobójczych. To substancja chemiczna, która po zetknięciu się ze spermą unieruchamia i neutralizuje plemniki, dzięki czemu nie mogą się one dostać do dróg rodnych kobiety i ją zapłodnić. Żel należy aplikować przed stosunkiem. Umieszcza się go głęboko wewnątrz pochwy, za pomocą aplikatora. Chemiczne składniki żeli mogą drażnić ścianki pochwy i wywoływać mikrourazy, przez co ułatwiają wnikanie drobnoustrojów chorobotwórczych. Żele antykoncepcyjne można kupić w każdej aptece.
Zastrzyk antykoncepcyjny to antykoncepcja hormonalna w postaci zastrzyku stosowana jest raz na trzy miesiące. Zastrzyk antykoncepcyjny zawiera tylko jeden hormon - progestagen, który hamuje owulację i zagęszcza śluz w szyjce macicy, nie dopuszczając do zapłodnienia. Jest to metoda nieodwracalna przez okres trzech miesięcy, więc jeżeli kobieta cierpi z powodu skutków ubocznych, to nie da się ich odwrócić. Drugą wadą tej metody jest nadmierny przyrost masy ciała w porównaniu do innych metod.
Antykoncepcja postkoitalna nazywana awaryjną, antykoncepcją "po". Stosowana jest jedynie w wyjątkowych sytuacjach np. w przypadku niezadziałania innej metody antykoncepcyjnej, czy też w przypadku przemocy seksualnej. Zastosowanie tej metody ma na celu jednorazową ochronę i nie można jej traktować jako normalnej, stosowanej w sposób ciągły antykoncepcji. Działa po zapłodnieniu, ale przed implantacją (zagnieżdżeniem jaja płodowego), którą uważa się za początek ciąży. Tabletka skutecznie zapobiega ciąży, jeżeli zostanie przyjęta nie później niż 72 godziny od niezabezpieczonego stosunku. Przyjęcie leku powoduje opóźnienie jajeczkowania i sprawia również, że śluz dróg rodnych oraz wydzielina macicy stają się nieprzyjaznym środowiskiem dla plemników i blastocysty (co zapobiega zapłodnieniu lub zagnieżdżeniu się zarodka w ściance macicy). Tabletki te zawierają wysoką dawkę hormonów, które znacząco obciążają organizm kobiety, dlatego nie powinno się jej stosować często. Pigułka przepisywana jest na receptę.
Konsultacja naukowa dr med. Tomasz Basta, ginekolog i położnik, założyciel krakowskiej kliniki Intima Clinic.